O Łowiczu historycznie i etnograficznie
Łowicz kojarzy się obecnie z najbardziej rozpoznawalnymi wzorami ludowymi w Polsce. Praktycznie w całym kraju znajdziemy w wielu miejscach to barwne wzornictwo ludowe. Któż z nas nie zna łowickich kogutów i charakterystycznych wycinanek? Nie wszyscy jednak wiedzą o ciekawej historii tej ziemi – księstwie łowickim i pięknej księżnej łowickiej.
Księstwo łowickie i księżna łowicka
Folklor łowicki należy do niezwykle rozpoznawalnych w Polsce, obejmuje swym zasięgiem teren dawnego księstwa łowickiego z XVII-XVIII w. ‒ ziemi położonych wokół miast: Łowicza i Skierniewic. Przez wieki była to nazwa zwyczajowa określająca dobra arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Jej korzenie sięgają czasów średniowiecza, a wynikała z roli arcybiskupów gnieźnieńskich, którzy byli niekiedy tytułowani określeniem „książę”. Łączyło się to z faktem, że arcybiskup gnieźnieński pełnił w okresie bezkrólewia ważną rolę interrexa (zastępował głowę państwa do koronacji następnego władcy). Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (1884) w XVI wieku księstwo łowickie obejmowało dwa miasta oraz sto szesnaście wsi. Pierwsze udokumentowane użycie terminu „księstwo łowickie” pojawiło się dopiero w 1739 roku (łac. Ducatus Lovicensis), ale wciąż było jedynie nazwą zwyczajową.
W 1795 r., po ostatecznym upadku Polski i III jej rozbiorze, księstwo łowickie zostało przejęte przez rząd pruski, a następnie Napoleona (1806), który przekazał je jako donację dla marszałka Francji Louisa Davouta (1807). W 1815 r. po upadku Napoleona i przywracaniu dawnego ładu w Europie na mocy postanowień Kongresu Wiedeńskiego stało się własnością rządową Królestwa Polskiego, a w 1820 r. zostało nadane przez cara rosyjskiego Aleksandra I (1777‒1825) ‒ wielkiemu księciu Konstantemu (1779‒1831), który przeprowadził tam oczynszowanie chłopów, przyczyniając się do ich względnej zamożności. Wówczas termin „księstwo łowickie” stał się określeniem urzędowym. Wspomniany car Aleksander I, poza utworzeniem księstwa łowickiego ustanowił także tytuł „księżnej łowickiej”. Przypadł on jego szwagierce hrabiance Joannie Grudzińskiej (1791‒1831) – żonie wymienionego wcześniej wielkiego księcia Konstantego.
Księżna łowicka - Joanna Grudzińska (1791‒1831). Źródło: wikipedia.
Dekretem cesarskim z dnia 9 lipca 1822 r. wydanym w Petersburgu określono granice zewnętrzne księstwa łowickiego. Należały do niego również folwark i grunty po dawnym zamku łowickim, część gruntów pod Łowiczem, a w Skierniewicach pałac, ogród i folwark. Dodatkowym nadaniem carskim z 1829 roku majętność ta zwiększyła się o ekonomie Skierniewice, Głuchów, Bąków, Jeziorko i Kompinę.
Od 1838 r. do I wojny światowej księstwo pozostawało bezpośrednią własnością carów, którzy często urządzali w tej okolicy wielkie polowania. W tym celu decyzją cara na terenie księstwa łowickiego utworzono zwierzyniec oraz bażantarnię, w których hodowano zwierzynę łowną. Pod koniec XIX wieku w zwierzyńcu tym przebywało około pięćset danieli oraz trzydzieści jeleni, a także około pięćset sztuk bażantów.
W 1842 roku księstwo łowickie obejmowało swoim zasięgiem 69498 morg, a na jego terytorium znajdowały się dwa miasta Łowicz oraz Skierniewice, miasteczko Iłów z przyległymi wsiami, w powiecie łowickim dobra: Chruśle, Rybi oraz Trzcianka, w pow. rawskim: Wólka Krosnowska oraz około dwustu wsi, w których w sumie mieszkało około pięćdziesiąt tysięcy mieszkańców.
Folklor łowicki, Literacka Nagroda Nobla i National Geographic
Tak jak wspomnieliśmy folklor łowicki jest obecnie najbardziej znanym wyróżnikiem polskiej sztuki ludowej. Duży wpływ na jego promocję miał niezwykle popularny serial Chłopi w reż. Jana Rybkowskiego, który powstał w latach 70. ubiegłego wieku na motywach powieści Władysława Stanisława Reymonta (1867‒1925). Dużą cześć książki autor stworzył poza granicami księstwa łowickiego – w Paryżu, ale także w Lipce położonej nieopodal Łowicza. Pisarz został nagrodzony za swoje dzieło w 1924 roku Literacką Nagrodą Nobla. Folklor łowicki z charakterystycznymi pasiakami strojów ludowych zyskał ogromną popularność za sprawą wspomnianego serialu Chłopi, którego kolejne odcinki skupiały przed telewizorami w czasach PRL-u całe rodziny. Te popularne „pasiaki” Księżacy łowiccy zaczęli nosić w pierwszej połowie XIX wieku. Były one synonimem zamożności, nie wszystkich było stać na ich zakup. Z biegiem lat ich wygląd ewoluował i stawał się bardziej bogaty w szczególności za sprawą kobiet, które starały się ubogacać swój strój. Z charakterystycznych atrybutów folkloru łowickiego należy wymienić także charakterystyczne tańce: weselny – Oberek oraz Kujon i Chodzony. Piękne stroje łowickie można co roku zobaczyć podczas procesji Bożego Ciała. Do popularyzacji tego obrzędu przyczyniło się niegdyś wydawnictwo National Geografic, które w 1933 roku przygotowało materiał nawiązujący do tego tematu – „Boże Ciało w Łowiczu” określając miasto „kolorową stolicą polskiej wsi”.
Plakat serialu "Chłopi" nawiązujący do łowickiego wzornictwa. Źródło: filmweb.pl
Charakterystyczne łowickie pasiaki.
Piękne stroje łowickie podczas Bożego Ciała w Łowiczu.
Barwna procesja Bożego Ciała w Łowiczu.
Kolejnym bardzo charakterystycznym wyróżnikiem folkloru łowickiego są wycinanki. Można je podzielić na trzy typy: kodry, gwiozdy oraz tasiemki. Są tworzone poprzez wycinanie wzorów na kolorowym papierze i naklejanie mniejszych motywów na ich większe odpowiedniki. Najczęściej używanymi motywami są charakterystyczne łowickie kwiaty i koguty oraz ornamenty roślinne. Wzory łowickich wycinanek używa się dziś powszechnie nawiązując do polskiego wzornictwa ludowego. Poza wycinankami spotkamy także (podobnie jak w innych regionach) – kwiaty z bibuły, którymi często ozdabia się domostwa oraz tzw. pająki obecnie wykonywane ze słomy, nici i bibuły, a niegdyś z gliny z słomy.
Pięknie zdobiona dawna chata łowicka.
Etnodesign łowicki
Obecnie ludowe wzornictwo łowickie przeżywa swój renesans i znajduje zastosowanie w zdobieniu wielu elementów powszechnego użytku, codziennego ubioru, branży pamiątkarskiej itp. Z pewnością przyczynia się to do pielęgnowania polskiej sztuki ludowej i promowania tego bogatego dziedzictwa. W naszym sklepie Artfolk znajdziesz wiele kompilacji wzorów łowickich autorstwa etnodesignerki Małgorzaty Bądkowskiej – absolwentki Akademii Sztuk Pięknych.